Category Normalised Citation Impact (CNCI) Dünya ortalaması 1.00 alınarak atıf sayılarının olağanlaştırıldığı bir tesir faktörüdür. Bir öğe için atıf yapılan vakitleri, birebir yayın çeşidi, yayın yılı ve mevzu alanı yahut mecmuadaki öbür öğeler tarafından beklenen (ortalama) alıntı sayısıyla karşılaştırır. Gerçek bir atıf sayısının beklenen bir atıf oranına bölünmesiyle hesaplanır. Buna nazaran makaleniz yahut makale kümenizin performansı; (i) Normalleştirilmiş alıntı tesiri 1’den küçük bir oran ise, öğe kümesi beklenenden daha berbat, (ii) Normalleştirilmiş alıntı tesiri 1’den büyükse, öğe kümesi emsallerinden daha düzgün performans göstermektedir.
Örneğin;[1] 2014 yılında yayınlanan Plant Sciences makalesine 46 defa atıf yapılmışsa, bunun performansını belirlemek için öncelikle, makaleyi karşılaştıracak bir referans alıntı oranı hesaplamamız gerekir. Bu da;
Plant Sciences Kategorisi için Beklenen Atıflar = Tıpkı evrak tipi (makale kalitesi), yıl (2014) ve kategori için ortalama atıf = 2.32 bulunur. Buna nazaran;
(CNCI) Kategori Normalleştirilmiş Atıf Tesiri = Gerçek Atıflar / Kategori Beklenen Atıflar
46/2.32 = 19.82
Atıf tesirinin tüm ölçütleri, son yayınlar için atıf sayılarının düşük ve değişken olabileceğini, münasebetiyle atıf tesirlerinin tahlil edilen vakit diliminden etkilenebileceği dikkate almalıdır.
Clarivate- InCites [2] bilgi tabanında bu hesaplamalarla ilgili ayrıntılı bilgiler verilmektedir. Bu datalar dikkate alınarak oluşturulan grafikler (Şekil 1) detaylı incelendiğinde dünya ortalaması 1.00 iken, Türkiye ortalamasının 2015’de 0.79’dan 2020’de 0.94’e yükseldiği görülmektedir.
Şekil 1. Atıf sayılarının olağanlaştırıldığı tesir faktörünün yıllara nazaran değişimi.
Aynı grafikte İTÜ son yıllarda Türkiye ortalamasının altında kalırken, Dicle Üniversitesi son 5 yılda Türkiye ortalamasının epeyce altında kalmıştır. Buna karşılık Hacettepe Üniversitesi düşme eğiliminde olmasına karşın, Türkiye ortalamasının üzerinde Koç Üniversitesi ise dünya ortalamasının yaklaşık 10 üzerinde bir trend sergilemiştir. Bu grafiğe dünyanın tanınmış birtakım üniversitelerini koyduğumuzda CNCI kıymetlerinin değeri daha açık görülmektedir. Örneğin dünyanın bir numaralı üniversitesi olarak görülen Harvard Üniversitesi (ABD) yıllara nazaran yaklaşık 2.3 üzere bir ortalama paha sergilerken, tekrar dünyanın yaklaşık 40. Üniversitesi olan İsviçre’deki EPFL (École polytechnique fédérale de Lausanne) yaklaşık 1.7 düzeyinde seyretmektedir. Ülke olarak da CNCI kıymetinin tespiti mümkündür. Mesela İsviçre’nin 2020 yılındaki CNCI pahası yaklaşık EPFL düzeyindedir. Bu da İsviçre’deki tüm üniversitelerin makul bir muvaffakiyet kalitesini koruduğunu göstermektedir. İsviçre genel olarak bu muvaffakiyetini korurken 5000 civarında çok farklı düzeylerde üniversitesi olan ABD’nin ülke olarak Harvard kalitesini sürdüremediği ve 1.3 civarında bir CNCI kıymeti sergilediği görülmektedir.
Türkiyede’ki CNCI bedellerine 2020 bağlamında tekrar bir göz atarsak; Dicle (0.57) ve İTÜ’nin (0.86) CNCI kıymeti Türkiye ortalamasının altında kalırken, Hacettepe (0.97) biraz üstünde, Atatürk (1.08) ve Koç (1.09) Üniversitelerinin CNCI bedelleri hem Türkiye hem de Dünya ortalamalarının üstünde seyretmiştir.
Türkiye Üniversiteleri ortasında yayın sayısı başkalarına nazaran az olmasına karşın Harran üniversitesi (HRÜ) 2019’den itibaren (CNCI = 0.94) yükselen bir trend göstermiş ve 2020 yılında 1.98’e yükselerek dünya ortalamasının yaklaşık 2 misline çıkmıştır. Burada akla gelen birinci soru nasıl olur da HRÜ Harvard’a yaklaşmıştır? Aslında burada izafî bir kavram vardır. Harvard Üniversitesinin 2020 yılında ürettiği 43331 adet yayının Q kalitesi (Q1=68, Q2=19, Q3=9, Q4= 3) iken, HRÜ yalnızca 411 adet Q kalite (Q1=21, Q2=24, Q3=25 ve Q4=30) yayın üretmiştir. Yani HRÜ yalnızca Harvard’ın 1’i kadar yayın üretebilmiştir. Misal formda EPFL’nin 2020 yılında ürettiği 3672 yayının kalite dağılımı; Q1=66, Q2=22, Q3=9, Q4=3 biçimindedir.
Bu muhalif durumu mecmua kalitesi (Q) ile şu halde açıklayabiliriz. Mecmua kalitesini belirleyen en değerli ölçütlerden birisi Q pahasıdır. Bu kıymet, bir mecmuanın tesir faktörüne nazaran bulunduğu alandaki (aynı konudaki) mecmua sayısının dörde bölünmesiyle ortaya çıkan 25’lik dilimleri gösterir. Birinci 25’lik dilim Q1 pahasını alırken, son 25’lik dilim Q4 pahasını alır. Yani bir kişinin yahut kurumun makale kalitesini güzelleştirmesi için Q1 dilimindeki makale sayısının arttırırken Q4 dilimini azaltması gerekir. Hakikaten yıllara bağlı olarak sunulan grafikte (Şekil 2) Harran Üniversitesinin Q performansını yıllara bağlı olarak net bir biçimde sergilenmektedir. Buna nazaran 2020 yılında Q1 (21), Q2 (24) ve Q3 (25) yayınlarında bariz bir artış varken Q4 (30) yayınlarında önemli bir azalma görülmektedir. CNCI kıymeti ülke, kurum ve yayın bazında değerlendirileceği üzere kişi başında da kıymetlendirilmesi mümkündür. Harran Üniversitesinden yayın performansı birinci sıralarda olan üç öğretim üyesinin CNCI performansı yaklaşık 12, 7 ve 5 formunda sıralanmaktadır.
Benzer halde 2020 yılında Hacettepe 2855, İTÜ 1736, Dicle 396, Koç 1217, ve Atatürk Üniversiteleri 1205 adet Q kalite yayın üretmiştir.
2021 yılının dataları şimdi tam olarak açıklanmadığı için bu bilgiler gösterilmemiştir. HRÜ için Q4 sayısındaki oransal azalma makale kalitesinin artmaya devam edeceğini gösterecektir.
Şekil 2. Yıllara nazaran Harran Üniversitesinin kaliteli yayınlarındaki değişim.
Clarivate-Institute for Scientific Information (ISI) raporuna göre[3] CNCI pahasının tahlilinde memleketler arası ortak yapılan yayınların da tesirli olduğu ve memleketler arası işbirliklerinin değeri vurgulanmaktadır. Milletlerarası İşbirliği, bir üniversitenin global kabulünün bir ölçüsü olup, yabancı üniversitelerle işbirliği içinde yayınlanan toplam makale sayısına dayanmaktadır. InCites[4] dataları dikkate alınarak çizilen grafikte (Şekil 3) memleketler arası işbirliklerinin kurumların performansını ne kadar arttırdığını açıkça göstermektedir. Bu bağlamda milletlerarası işbirliklerinde Türkiye bariz bir biçimde Dünya ortalamalarının 8.4 üzerinde bir kıymet göstermektedir. Tekrar birebir rapordan elde edilen bilgilere nazaran, örneğin 6 farklı ülkenin bilim insanları ile üretilen bir makalenin CNCI kıymeti direkt 3’e yükselmektedir.
Şekil 3. Memleketler arası işbirliklerinin kurum performasına tesiri (Veriler InCites[4]’ tan alınmıştır).
Kaynak: (BHA) – Beyaz Haber Ajansı
